Erland Filippusson, på Losna

Erland på Losna, stamfar for den såkalla Losna-ætta frå Odensland, Sogn.

Opphav er uklart, men det er sannsynleggjort at ætta hadde samband med St.Clair på Færøyane (sjå under). Det fins ikkje truleg samband med Korsbrekke, Sykkylven.

Losna-ætta og opphav

Erlend bodde på ættegården Odensland i Kyrkjebø herred i Sogn. Erlend er det første medlem av den gamle adelige Losna-ætta som en med visshet vet fornavnet på. Noe felles etternavn har slekta aldri hatt. Erlend antas å ha blitt født omkring 1240. Losna-ætta med namnet sitt knytt til Losna, den austlegaste øya i Solund, vart ei av dei rikaste og mektigaste stormannsætter på 1300- og 1400-talet. Men sjølv om ætta tok namn frå Losna, er det uvisst kvar dei hadde hovudsetet. På høgda av si makt eigde ætta m.a. store deler av ytre Sogn, og nyare forsking hellar meir til at det lokale hovudsetet låg på garden Bø ved Bøfjorden i Hyllestad.

Ein teori er at det var gardane Eide, Hellem og Hovland i Hyllestad som var hovudsetet for ætta frå gamalt. Kyrkjetuft og steinmurar på Losna: Det einaste ein veit som kan tyde på at det budde velståande folk på Losna i mellomalderen, er at det var kyrkje der, og at den vart lagt ned mellom 1360 og 1585. I 1820 såg ein framleis tydelege merke etter ei kyrkje som hadde vore 25,3 x 24 meter i flatevidd, med eit rundt kor, og rundt kyrkja låg ein gamal gravplass. Kyrkja var truleg såkalla høgendeskyrkje, dvs. privatkyrkje for slekta. Like ved ligg ei stor steinhelle på 6 x 2,5 meter lagt opp på nokre steinar, men ingen veit kva den vart brukt til. I 1865 vart det rive nokre steinmurar på staden som kan vore knytt til eit gamalt herresete.

Budde i Vestfold? Segna vil ha det til at Losnaætta hadde skip liggjande i Lifjorden, og at dei truleg vart nytta til vakt og innkreving av toll og avgifter frå skip som ferdast i skipsleia. Tre generasjonar frå Losnaætta vart riksrådar, dvs. kongen sine næraste rådgjevarar og sendemenn og dei mektigaste embetsfolk i Noreg i seinmellomalderen. då ætta var på høgda av makta si, er det mest truleg at høvedsmennene for ætta budde i Vestfold, der dei eigde store landevidder.

Samband med baron Audun på Ålhus? Då Losnaætta var på høgda i makt og rikdom, åtte den enorme eigedomar. I tillegg til eigedomane i ytre Sogn, fekk den ved inngifte hand om store delar av Slindegodset lenger inne i Sognefjorden. Erlend Filippusson vart elles gift inn i Rømer-slekta i Bergen, der riksråd og riddar Otte Rømer hadde teke over storgodset til baron Audun Hugleikson frå Ålhus i Jølster, som vart avretta i 1302. Vi veit at baron Audun åtte store eigedomar i Vestfold, og sambandet gjennom Rømer kan vere grunnen til at Losnamennene vart høvedsmenn på Tønsberghus.

Enorme rikdomar: I tillegg til å eige mykje av Sogn, kjenner vi til at den siste i riksrådrekkja, Erlend Eindrideson, fekk råderetten over Romsdal og Valdres len då han lånte kongen pengar i 1450. Han eigde gods i Råbyggjelaget og på Færøyane, og hadde eigedomar i Bergen. Både han og tidlegare Losnamenn dreiv stor handel og skipsfart. Hanseatane på Bryggen i Bergen rekna Erlend Eindridson som sin verste fiende og konkurrent i Noreg.

Teoriar om kvar Losna-ætta kom frå: Mykje tyder på at Losnaætta kan ha vore ei lokal storætt lenge før 1300-talet. Lokalhistorikar Ivar Kleiva meiner å finne prov for at ætta stammar frå St. Clair-ætta på Færøyane, og at kong Sverre etter slaget ved Fimreite i 1184 sette inn ein frå St. Clair-ætta som sysselmann i ytre Sogn. Denne kan så vere den tidlegaste ættefar til Losnaætta, meiner Kleiva.Han viser til at familievåpenet til Losnaætta er det same som for St. Clair-ætta, og kan finnast att på ein kyrkjestol på Færøyane. Denne kyrkja vart bygd av ein biskop Erlend ca. 1268-1309. Stamfar på Osland: Den eldste sikre stamfaren til Losnaætta budde på Osland på sørsida i noverande Høyanger kommune. Han heitte Filippus Erlendson til Odensland. Men han var gift med Ingebjørg Erlandsson, som svært truleg kom få ei gamal, velståande slekt med tilhald på Losna. Sonen deira, Erlend Filippsson til Losna vart riksråd (statsråd), fehirde (skatteoppkrevjar) i Bergen og sysselmann i Nordfjord. Også sonen Eindride Erlendsson og sonesonen Erlend Eindrideson vart riksrådar, fehirdar i Bergen og høvedsmenn på Tønsberghus.

Denne første ætterekkja døydde ut på mannssida midt på 1400-talet. Derimot er det mogeleg at Eindride Erlendson sin andre son, Filipus Eindrideson, arva store jordegods som gjekk inn i slekta Rosenkrantz sine eigedomar ved inngifte.

The first time we find the surname Losna mention is in a letter writtin in Bergen 1391/92 where Sigrid Erlend Fillupson sen.daughter married to Håkon Sigurdson tells that they Newyear the 18. day after christmas day (13.jan.) was with her father Erlend at Losna. Probably he then used Losna as the Main House. (from "Riddarane av Losna").

Erlend Arnesson Korsbrekke. Korsbrekke ligger innerst i Sunnylvsfjorden, i dalen ved Hellesylt.

Noen har spekulert i om han er opphavet til Losna-ætta, men det virker svært usannsynlig.

Filippus Erlendsson

Parents

Erlend Arnesson

? ?

Marriages and children

Married to ? ?, with

Erlend Filippusson Losna

Siblings

Filippus Erlendsson

Arne Erlendsson

Sources:

- person: NST XXXI 1987 s 70: Forfedre til Losnaætta, av Anders Stølen

- family: NST XXXI 1987 s 70: Forfedre til Losnaætta, av Anders Stølen

NST XX1 s 244: Asgaut Steinnes: Om dei eldste norske drikkehorni: mor?

Story: Before the Reformation 1536 Norway was a catholic country and the biggest landowner was the Catholic church. People who could afford it gave a part of a farm or an entire farm to the church as a "gift" just to be mentioned by name and bede for the soul in the first servant of God after their own funeral.

Shortly before 1400. Gift from Erlend Filippusson Losna to Nidaros (Trondheim) bishopric./Catholic priest- and bishophud. He gives the whole farm Gjemmestad in Gloppen, Nordfjord, the value of 20 "Månedsmatsmål" (Adequate value in butter and grain to feed a man in 20 months) Erlend Losna died 1407, link

After the reformation the king took all the farms.